تعریف:
عبارتست از علم و هنر تامین بالاترین سطح سلامت نیروی کار، حفظ و ارتقای
سلامتی آنان و حفظ سرمایه از طریق ایجاد محیط کار سالم، انتخاب کارگر مناسب برای هر
کار، تطبیق کار با مقتضیات روحی و جسمی کارگران، پیشگیری از حوادث و بیماریهای شغلی
و غیر شغلی، آموزش بهداشت فردی و مسائل مربوط به کار،تشخیص زودرس و درمان بیماری ها،
و توجه به مسائل و مشکلات کارگران همه مشاغل و افراد وابسته به آنان به گونه ای که
هر کارگر قادر باشد با برخورداری از حداکثر سلامتی و رفاه، فردی موثر برای اجتماع باشد.
تعریف فوق علیرغم کامل نبودن اما گویای آن است که بهداشت حرفه ای تنها محدود به مسائل درمانی و پزشکی نبوده بلکه مسائل محیطی و اجتماعی، اقتصادی و خانوادگی و امثال آنها را نیز در بر می گیرد.
توانایی‌های لازم :
در رشته بهداشت حرفه‌ای عوامل زیان‌آور مختلفی اعم از شیمیایی، فیزیکی،
بیولوژیکی و روانی وجود دارد. از همین رو دانشجوی این رشته باید در دروس
پایه مثل ریاضی، فیزیک، شیمی و زیست‌شناسی توانمند باشد؛ یعنی برای موفقیت
در بهداشت حرفه‌ای باید هم در ریاضی و فیزیک و هم در علوم تجربی پایه‌ای
قوی داشت. دانشجوی بهداشت حرفه‌ای باید از نظر جسمی نیز سالم باشد تا
بتواند در محیط‌های صنعتی فعالیت کند.
حیطه های رشته:
ـ در بحث عوامل زیان آور فیزیکی مواردی چون صدا، ارتعاش، روشنایی، فشار،
پرتوها و شرایط جوی محیط کار (گرما، سرما و رطوبت) مورد تحقیق و بررسی قرار می
گیرد که هر کدام به وسیله دستگاه های خاص اندازه گیری شده و بعد از ارزیابی شاخص
های مربوطه در صورت نیاز به روش های مختلف مهندسی کنترل می گردد.
ـ در بحث عوامل زیان آور شیمیایی نیز کلیه آلاینده های شیمیایی نظیر گازها
و بخارات، و گرد و غبارها و بطور کلی سایر آئروسل ها مدنظر بوده که آنها نیز با
استفاده از دستگاه ها و وسایل خاص آزمایشگاهی نمونه برداری و آنالیز گردیده و بعد
از مقایسه با حدود مجاز پیشنهادی در صورت نیاز به روش های مختلفی مورد کنترل قرار
می گیرند.
ـ در بحث عوامل زیان آور مکانیکی نیز روی ضربات و تروماهای مکانیکی نظیر
بیت، بوریست، پینه بستن و سایر صدمات فیزیکی بحث و بررسی صورت می گیرد.
ـ در بحث عوامل زیان آور بیولوژیکی، کلیه پاتوژنها و عوامل بیماریزای
میکروبی نظیر باکتری ها، ویروس ها، قارچ ها، انگل ها و ویبرویون ها و بالاخره
بیماری های بیولوژیکی ناشی از آنها در مشاغلی چون دباغی ها، بیمارستان ها،
آزمایشگاه ها، دامداری ها، کشتارگاه ها، مزارع و غیره مورد بررسی و کنترل قرار می
گیرد.
ـ در بحث ایمنی صنعتی، علمی است که با پیشگیری از بروز حوادث در محیط کار به یاری انسان می شتابد و همواره در راستای حفاظت و حراست از نیروی کار و سرمایه گام بر می دارد. اصولاً ایمنی صنعتی، رشته گسترده ای است و به مجموعه تدابیر، اصول و مقرراتی گفته می شود که با به کارگرفتن آنها می توان نیروی انسانی و سرمایه را در برابر خطرات گوناگون در محیجهای صنعتی به گونه ای موثر و کارا نگهداری کرد، و به این وسیله، یک محیط کار بی خطر و سالم برای افزایش کارایی کارکنان به وجود آورد.
ـ در بحث عوامل روانی، بطور کلی کلیه عواملی که موجب
بروز استرس ها و اختلالات روحی و روانی در محیط کار می شوند مورد شناسایی و کنترل
قرار می گیرند.
ـ بنا به اهمیت تأثیر عوامل روانی در میزان کارآیی و بهره وری افراد، اشاره می
گردد که در بسیاری از کشورهای توسعه یافته و صنعتی، روانشناسی کار از اهمیت خاصی
در جهت افزایش مهارت ها، سطح کارآیی افراد و در نتیجه بهره وری، برخوردار است و
فارغ التحصیلان آن پس از جذب در محیط های کار در غالب تیم بهداشت حرفه ای نقش مهمی
را در افزایش بهره وری ایفا می کنند. روانشناسان صنعتی علاوه بر تجزیه و تحلیل
مشکلات اقتصادی، اجتماعی و خانوادگی کارگران و همچنین با ایجاد محیط کاری سالم و
با نشاط، سعی می کنند تا از طریق ارایه و انجام تست های گوناگون، امکان جذب و
استخدام نیروی کار مناسب را فراهم نمایند. به بیانی دیگر این افراد سعی در کشف
انگیزه ها، استعدادها و ویژگی های لازم هر شغل نموده و افراد را جهت استخدام
متناسب با مقتضیات شغلی هر حرفه راهنمایی می کنند.
ـ در بحث عوامل زیان آور ارگونومیکی نیز بطور خلاصه اشاره می شود هدف اصلی
کاهش صدمات و ناراحتی های آناتومیک (اسکلتی – عضلانی)
در مشاغل مختلف از قبیل رانندگی، خلبانی، اپراتوری، جابجایی حمل بار، پست های کار نشسته
یا ایستاده مداوم و غیره می باشد. به لحاظ اهمیت مسایل ارگونومیکی محیط کار اشاره می
گردد که دانش ارگونومیکی نیز مانند روانشناسی کار بصورت یک رشته مستقل در غالب تیم
بهداشت حرفه ای نقش بسیار مهمی را در افزایش راندمان و بهره وری افراد ایفا می
نماید.
موقعیت شغلی در ایران :
وزارتخانه‌های کار، صنایع و معادن، جهاد کشاورزی، نیرو، بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از مراکز اصلی جذب فارغ‌التحصیلان این رشته هستند. همچنین سازمان‌ها، شرکت‌ها و کارخانه‌های بزرگی مثل شرکت نفت، ذوب‌آهن، هواپیمایی کشوری، ایران خودرو و پلی‌اکریل دارای واحد بهداشت حرفه‌ای بسیار قوی هستند که در هریک از این واحدها چند کارشناس ارشد، کارشناس و کاردان بهداشت حرفه‌ای فعالیت می‌کنند. تا جایی که در حال حاضر بیش از ۵۰ درصد از دانشجویان کارشناسی بهداشت حرفه‌ای نیز به طور پاره‌وقت در کارخانجات و سازمان‌های مختلف به عنوان مشاوره بهداشتی فعالیت می‌نمایند.
طول دوره و تعداد واحدها:
طول دوره کارشناسی پیوسته: ۴ سال
تعداد کل واحد: ۱۳۶ واحد
تعداد دروس عمومی: ۲۸ واحد
تعداد کارآموزی در عرصه: ۱۶ واحد
تعداد دروس اختصاصی: ۵۳ واحد
تعداد دروس پایه و اصلی: ۳۹ واحد